T.C. SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANI M.FATİHKACIRIN TBMM PLAN VE BÜTÇE KOMİSYONU KONUŞMASI

Savaşlar, ticaret ve teknolojide korumacılık, küresel salgınlar, iklim değişikliği, afetler, gıda, su, enerji, hammadde krizleri bulunduğumuz zor coğrafyada milletimizin istiklal ve istikbali için Milli Teknoloji Hamlesi ile ifade ettiğimiz hedeflerimizi gerçekleştirmeyi bir tercihten öte mutlak bir zorunluluk kılmaktadır.

Küresel tedarik zincirlerinde ve enerji arzında yaşanan kırılmalarla mücadele ederek girdiğimiz 2023 yılının 6 Şubat gününde iki büyük depremle sarsıldık.

14 milyon vatandaşımızın yaşadığı 11 ilimizi doğrudan etkileyen bu afetlerde hayatını kaybeden canlarımıza Allah’tan rahmet, tüm milletimize başsağlığı diliyorum.

Tüm bu zorluklara rağmen Türkiye ekonomisi 12 çeyrektir büyümesini kesintisiz sürdürmektedir.

Pandemiden bu yana 3 yılda dünya ekonomisi yüzde 7 büyürken ekonomimiz yüzde 20 büyüme kaydetti.

Yıllık 254 milyar dolara erişen ihracatın 240 milyar doları sanayi ürünlerinden oluşuyor. İmalat sanayimiz, kalkınmamızın lokomotifi olmayı sürdürüyor.

21 yılda, sayıları 2’den 101’e yükselen, Bakanlığımızca kurulan teknoloji geliştirme bölgeleri, desteklediğimiz bin 295 Ar-Ge ve 325 Tasarım Merkezi ile ülkemizde teknoloji seviyesi yüksek üretim kapasitesi inşa ettik.

Bu yatırımlar neticesinde son 5 yılda imalat sanayinde yüksek teknoloji üretimi yüzde 58 büyüdü.

Araştırma ve inovasyon ekosistemi, planlı sanayi alanları, girişimcilik kültürü ve nitelikli insan kaynağıyla Türkiye’yi son 21 yılda küresel bir üretim üssü haline getirdik.

• Ticari araç üretiminde Avrupa lideriyiz. Otomotiv ihracatımız 13 kat arttı, 31,5 milyar dolara yükseldi.
• Askeri insansız hava aracı üretiminde, dünyada bir numarayız. Savunma ve havacılık ihracatımız 17 kat arttı, 4,4 milyar dolara yükseldi.
• Beyaz eşya üretiminde Avrupa lideriyiz. Beyaz eşya ihracatımız 8 kat arttı, 5,6 milyar dolara yükseldi.
• Kimya ihracatımız 10 kat arttı, 29,65 milyar dolara yükseldi.
• Çelik ihracatımız 6 kat arttı, 24,1 milyar dolara yükseldi.
• Mobilya ihracatımız 15 kat arttı, 4,6 milyar dolara yükseldi.
• Makine ihracatımız 9,5 kat arttı, 22,6 milyar dolara yükseldi.
• Güneş paneli üretiminde Avrupa’da lideriz, dünyada dördüncüyüz.
• Çimento ve seramik sağlık gereçleri üretiminde Avrupa birincisiyiz.
• Düz cam, demir çelik ve cam ev eşyası üretiminde Avrupa’da, MDF üretiminde dünyada ikinciyiz.

Türkiye yüzyılında yeşil ve dijital dönüşümü hızlandıracak, ülkemizi küresel düzeyde ileri teknoloji üretim merkezi haline getirecek, bilgi temelli dijital ekonomiyi büyütecek, yenilikçi ve girişimci insan kaynağımızı güçlendireceğiz.

Bakanlık olarak 6 Şubat depremlerinin ardından sanayicilerimizle birlikte tüm imkanlarımızı deprem bölgesi için seferber ettik.

Yaptığımız hasar tespit çalışmasında bölge sanayiinin bina, makine, stok ve altyapı kayıplarının 8 milyar doların üzerinde olduğunu belirledik.

Deprem bölgesinin yeniden ihyası ve inşası için çalışmalarımızı sürdürüyoruz.

Depremden yoğun olarak etkilenen 65 ilçede gerçekleştirilecek yatırımları, en üst seviyedeki yatırım teşvikleriyle destekliyoruz. Cazibe Merkezleri Programı kapsamında bu yatırımlara kurumlar vergisi indirimi, SGK primi işveren ve işçi payı desteği, KDV istisnası ve gümrük vergisi muafiyeti, 30 milyon liraya kadar faiz veya kar payı desteği sağlıyoruz.

Bu kapsamda, 84 milyar lira yatırım büyüklüğüne sahip ve 25 bin 629 kişiye istihdam sağlayacak 481 yeni ve yerine koyma yatırımına teşvik belgesi düzenledik.

Deprem öncesinde teşvik belgesi düzenlenen fakat yatırımına devam edemeyecek yatırımcıları mağdur etmemek adına bin 222 yatırımı tamamlanmış saydık.

Devam eden 5 bin 962 yatırıma ilişkin teşvik belgesi sürelerini talep aranmaksızın üç yıl uzattık.

Deprem bölgesindeki sanayicilerimizden gelen talep ve ihtiyaçlar doğrultusunda 5 bin 283 Hektar büyüklüğünde 28 yeni sanayi alanı ilan ettik.

Planlı sanayi alanları yoluyla sanayi sitelerinin yerinde dönüşümü ve yeni sanayi sitelerinin kurulması, organize sanayi bölgelerinde altyapı ihtiyaçlarının karşılanması amacıyla 11 ilde yaklaşık 26 milyar lira tutarında 49 yatırım projesini sürdürüyoruz.

Depremde zarar görmüş işyerleri için KOSGEB desteğiyle, Acil Destek Kredisi kapsamında 6 bin 850 KOBİ’mizin 2,4 milyar lira krediye faizsiz erişimini sağladık.

KOBİGEL Programı, Afet Dönemi Yaşam Alanı ve Afet Dönemi İşletme Destekleriyle toplam bin 660 işletmeye 661 milyon lira kaynak ayırdık.

Dünya Bankası finansmanı ile 450 milyon dolar bütçeli Deprem Sonrası Mikro, Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerin Canlanması Projesini yürürlüğe aldık.

İstihdam Taahhütlü KOBİ Destek Programı kapsamında 28,6 milyon avroyu deprem bölgesine ayırdık.

Bölgede zarar gören işletmelerin 2023 yılı, yaşamını yitiren veya iş göremez hale gelen işletmecilerin ise tüm KOSGEB borçlarını sildik.

KOSGEB kredi ve destek geri ödemelerini faizsiz olarak 1.1.2024 tarihine kadar erteledik.

Kalkınma ajanslarımızı bölgedeki yaraları sarma ve sosyo-ekonomik toparlanmayı hızlandırmak amacıyla seferber ettik. Bölgesel Kalkınma Odaklı Toparlanma Acil Eylem Programı’nı devreye aldık.

Cazibe Merkezlerini Destekleme Programı (CMDP), Sosyal Gelişmeyi Destekleme Programı (SOGEP), Üreten Şehirler gibi bölgesel kalkınma amaçlı merkezi programlarımızla birlikte uluslararası fon kaynaklı projelerimizi afet illerine yönlendirdik.

Bu kapsamda kalkınma ajanslarımız ve bölge kalkınma idarelerimiz eliyle 124 projeye 1,36 milyar lira kaynak aktardık.

Geçici ve kalıcı işyerleri inşa ettik. Tarımsal faaliyetlerin devamı için kırsal kalkınma projeleri gerçekleştirdik.  Sosyal ve psikolojik sorunların çözümüne yönelik projeler uyguladık.

TÜBİTAK’ın imkanlarını afet bölgesi için harekete geçirdik.

Afetin ilk günlerinde DerinGÖRÜ Yüz Tanıma Sistemi ile 206 kayıp çocuğumuzu yakınlarına kavuşturduk.

Depremden etkilenen illerdeki araştırmacılarımızın 79, firmalarımızın 20 Ar-Ge projesini destekledik. 2 bin 500’e yakın öğrencimize ve araştırmacımıza burs sağladık.

TÜBİTAK koordinasyonunda 22 üniversite, AFAD, MTA ve Belediyeler Birliğinin yer aldığı Türkiye Diri Faylarının Paleosismolojik Özelliklerinin Belirlenmesi Araştırma Platformu’nu kurduk. Böylelikle ülke genelindeki aktif fay hatlarının belirlenmesi ve depremlerin oluşturacağı zararların en aza indirilmesi sağlanacak.

İnşa ettiğimiz Ar-Ge ve yenilik ekosistemi ile Türkiye artık teknolojide paradigma değişiminin seyircisi değil öncüsü.

2002 yılında Türkiye’nin toplam Ar-Ge harcamaları ancak 1 milyar 212 milyon dolardı.

Geldiğimiz noktada ise Ar-Ge’ye yılda 11,3 milyar dolar kaynak ayırıyoruz.

Özel sektörün Ar-Ge harcamalarındaki payı yüzde 29’dan yüzde 61’e yükseldi.

Aynı dönemde tam zaman eşdeğer Ar-Ge personeli sayımız 29 binden 222 bine çıktı.

İlk defa bizim dönemimizde firmaların Ar-Ge ve Tasarım Merkezlerine devlet desteği sağladık.

Ar-Ge ve Tasarım Merkezlerimizdeki proje sayısı 87 bini aştı. Önümüzdeki dönemde teşviklerimizden büyük ölçekte yararlanan Ar-Ge merkezlerinin stratejik alanlarda Ar-Ge faaliyetleri yürütmeye odaklanmasını sağlayacak ilave düzenlemeler gerçekleştireceğiz.

60 ilimize yayılmış teknoparklarımızda 9 bin 800’den fazla firma teknoloji ve yenilik odaklı 69 binden fazla projeye imza attı.

Milyar dolar değerlemeyi aşan 7 Türk teknoloji girişimimizin 6’sı Ar-Ge teşviklerimizle başarıya ulaştı.

Doğuştan elektrikli, yerli ve milli akıllı otomobilimiz Togg söz verdiğimiz gibi artık yollarda.

Yılsonuna kadar teslimatı tamamlanması planlanan 20 bin araç için gerçekleşen 177 bin 467 araçlık talep milletimizin yerli ve milli otomobil markasına hasret ve güveninin önemli bir göstergesi.

Bugüne kadar 9 binden fazla araç sahiplerine teslim edildi.

Otomotiv sektörümüzün rekabet gücünü elektrikli araçlarda da sürdürebilmesi için ülkemizde batarya üretim kapasitesini artırmak zorundayız.

Bu doğrultuda yaklaşık 35 Gwh kapasite hedefiyle gerçekleşecek araç batarya üretim tesisi yatırımlarına teşvik verdik.

Ülkemizin tüm şehirlerinde hızlı şarj istasyonları kurulmasını sağladık. 81 şehrimizde 2 bin 800’ü hızlı şarj olmak üzere 10 bin 100 halka açık şarj bağlantısına ulaştık. Elektrikli araç başına düşen hızlı şarj istasyonu sayısında Avrupa’da birinciyiz.

Teknolojik ürünlerin en kritik bileşeni çip tasarımı ve üretimi konusunda ülkemizin yetkinliklerini artırıyoruz. 

Halihazırda savunma sanayimizde milli akıllı mühimmatların fotodedektörlerinin ve milli radar sistemlerinin çiplerini yerli olarak tasarlıyor ve üretiyoruz.

Kuracağımız yeni çip üretim tesisiyle otomotiv, beyaz eşya ve savunma gibi sektörlerde kullanılan gelişmiş sensörlerin tasarım ve imalatını ülkemizde yapabilir hale geleceğiz.

Rekabet Öncesi İşbirliği Programı ile milli tasarım çiplerin endüstride kullanımını yaygınlaştırmayı hedefliyoruz.

Milli Teknoloji Hamlesi rehberliğinde hazırlanan 2023 Sanayi ve Teknoloji Stratejesindeki hedeflerimiz doğrultusunda; 2018’de yüzde 19 olan imalat sanayinin GSYH içindeki payını, 2022’de yüzde 22’nin üzerine çıkardık.

İmalat sanayi ihracatını 167 milyar dolardan 240 milyar dolar seviyesine yükselttik, stratejideki hedefimizi aşmış olduk.

Stratejimizi, 12. Kalkınma Planıyla uyumlu olarak yeşil ve dijital dönüşümle rekabetçi üretim odağında güncelliyoruz.

Katma değerli üretimi artıracak, cari açığı azaltacak projeleri Ar-Ge’den yatırıma desteklediğimiz Teknoloji Odaklı Sanayi Hamlesi Programı’na devam ediyoruz.

Program kapsamında; makine, mobilite, üretimde yapısal dönüşüm, sağlık ve kimya ile dijital dönüşüm çağrılarını tamamladık ve proje uygulamalarını başlattık.

Orta yüksek ve yüksek teknoloji odaklı 65,9 milyar liralık yatırım tutarında 185 proje ile cari açığın kapanmasına yılda 7 milyar dolar katkı sağlayacağız.

“Yenilikçi ve Yıkıcı Teknolojiler Çağrısı” ile sanayimizin yüksek teknoloji yatırımlarını hızlandıracağız.

Üç milyonu aşkın girişimin Ar-Ge, fikri mülkiyet, yatırım, dış ticaret, istihdam ve mali verilerinin bütünleşik şekilde yer aldığı Girişimci Bilgi Sistemi ile sektörlerin nabzını tutuyoruz.

Bakanlığımızca yürüttüğümüz destek programları ve gerçekleştirdiğimiz yatırımlara ilişkin etki değerlendirme çalışmaları yapıyor ve kamuoyuyla paylaşıyoruz.

Kamu alımlarında yerlileşmeye öncelik veriyoruz.

Rüzgar türbinlerinden meteorolojide kullanılan radyosonde cihazına, elektrikli şehir içi otobüslerden şarj istasyonlarına kamu alım süreçlerinde yerli teknoloji kullanımını Sanayi İşbirliği Projeleri ile sağlıyoruz.

Kamu Bilişim Alımları Yetkilendirme Sistemi ile bilgi güvenliğini destekledik, yerli yazılım kullanımının önünü açtık.

Sanayinin Bilgi ve İletişim Güvenliği Rehberi kapsamında yürüttüğümüz faaliyetler ile işletmelerimizin siber dayanıklılığını artırıyoruz.

Bakanlık olarak sunduğumuz desteklerle, ağ ve altyapı, sistem, uç nokta ve bulut güvenliği gibi ürünler sunan yerli siber güvenlik ekosistemi inşa ettik.

Cumhurbaşkanımızın Başkanlık edeceği Sanayileşme İcra Komitesi’nin alacağı tedbirlerle; yerlileşmeyi ve teknoloji kazanımını kamu alımlarının odağına yerleştireceğiz.

Sanayicilerimize altyapısı güçlü ve çevre dostu planlı sanayi alanları sunuyoruz.

Son 21 yılda, sayısını 192’den 353’e çıkardığımız Organize Sanayi Bölgelerimizde üretimde olan parsellerin sayısı 11 binden 58 bine, çalışan sayısı da 415 binden 2,5 milyona yükseldi.

Aynı dönemde 74 ilde 155 OSB projesi için 38,2 milyar lira, kurduğumuz modern sanayi siteleri için ise 67 ilde 144 projeye 11,4 milyar lira kaynak kullandırdık.

Son 1 yılda ilan ettiğimiz 10 yeni alan ile sayısı 39’a ulaşan endüstri bölgelerimizde, orta-yüksek ve yüksek teknolojili stratejik yatırımları önceliklendirerek destekliyoruz.

Ulusal Sanayi Alanları Master Planı ile lojistik bağlantıları dikkate alarak, kümelenme anlayışına uygun sürdürülebilir, yeşil sanayi alanları oluşturacağız.

Yatırım teşvik sistemimiz ile bölgeler arası gelişmişlik farklarını azaltıyor, katma değerli üretimi destekliyor ve üretimde teknolojik dönüşümü sağlıyoruz.

Bu yılın ilk on ayında, 285 bin ilave istihdam sağlayacak, yatırım tutarı 1 trilyon lira olan 12 bin 987 yatırım için teşvik belgesi düzenledik.

Yatırım teşvik belgesi sayısında geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 29 artış sağlanmış olması yatırım iştahının devam ettiğinin önemli bir göstergesi.

Yatırımcılarımıza bu yıl 7 milyar lira nakdi destek ödemesi gerçekleştiriyoruz.

Yatırım teşvik sistemimizi revize ederek, büyük ölçekli yatırımlarla arz güvenliğini sağlayacak, yüksek teknolojiye yönelik yatırımları artıracak, böylece cari açığın azaltılması ve fiyat istikrarı hedefine daha fazla katkı vereceğiz.

Türkiye’nin yeni nesil endüstri politikasının somut örneği Togg proje bazlı teşvik sistemimizle gerçekleşti. İlk kez bir sivil teknoloji girişimine teşvikler kapsamında kamu alım garantisi sunduk; Ar-Ge, yerli teknoloji ve tedarik ekosistemi yol haritası oluşturduk.

Önümüzdeki dönemde batarya teknolojileri, çip üretimi, uzay teknolojileri, biyoteknoloji, hiper ölçekte veri merkezleri, güneş, rüzgar ve hidrojen enerjisi sistemleri alanlarında lider teknoloji girişimlerini destekleyeceğiz.

Bölgesel gelişme politikalarıyla refahın yurt sathında dengeli bir şekilde yayılmasını sağlıyoruz.

12. Kalkınma Planımızla uyumlu olan Bölgesel Gelişme Ulusal Stratejisini, bölge planlarını, GAP, DAP, KOP ve DOKAP Eylem Planlarını hazırladık.

Bugüne kadar Kalkınma Ajanslarımızla 25 bin 591 projeye 42,2 milyar liralık destek sağladık.

Kent ekonomilerini canlandırmaya yönelik Cazibe Merkezlerini Destekleme Programı ile 14 ilde 159 projeye 7 milyar lira destek verdik.

Sosyal Gelişmeyi Destekleme Programı ile 81 ilimizde 680 projeye 2,7 milyar lira kaynak ayırarak dezavantajlı kesimlerin sosyo-ekonomik hayata aktif katılımını sağladık.

Çalışan ve Üreten Gençler Programında 110 projeye 1,9 milyar lira destek sağladık. Projelerle 53 bin genç ve kadın emekçimizin istihdam edilmesini hedefliyoruz.

“Sosyal Etki Tahvili” uygulamasını ilk kez kalkınma ajanslarımızla yazılım alanında istihdam garantili eğitim projesiyle hayata geçirdik.

Bölge Kalkınma İdarelerimiz ile tarım ve sulama, kültür, sosyal kapsayıcılık, turizm, kırsal kalkınma, sanayi ve enerji alanlarında projeleri destekliyoruz.

Bölge Kalkınma İdarelerimizle, son 10 yılda 5 bin 890 projeye 20,5 milyar liralık kaynak aktardık.

GAP Bölge Kalkınma İdaresi’nin görev süresi Cumhurbaşkanımızın kararıyla 5 yıl daha uzatıldı.

2024-2028 yılı yeni nesil eylem planlarımızda; GAP bölgemizde hassas tarım ve turizm, DOKAP bölgemizde yeşil yol ekseninde turizm, KOP bölgemizde su yönetimi ve verimlilik, DAP bölgemizde ise hayvancılık, öncelikli dönüşüm programlarımızın ana eksenlerini oluşturacaktır.

Uluslararası fonların bölgesel kalkınma amaçlı kullanımını önemsiyoruz. Kalkınma ajanslarımız ve bölge kalkınma idarelerimizin koordinasyonunda toplam 363,3 milyon avroluk dış kaynak kullanımı gerçekleştirdik.

Ayrıca; girişimcilik, tedarik zinciri, akıllı uzmanlaşma, yaratıcı endüstriler ve sosyal girişimcilik alanlarındaki projelerimize; 263 milyon avro ilave dış kaynak sağlıyoruz.

İlk kez hazırladığımız Bölgesel Girdi-Çıktı Tabloları ile bölgelerde iktisadi gelişmelerin etkilerini ve sektörler arası ilişkileri analiz etme kabiliyeti geliştirdik.

Dijital dönüşüm ile firmalarımıza rekabet gücü kazandırıyoruz.

Model fabrikalarımızda sunduğumuz yalın üretim, dijital dönüşüm eğitim ve danışmanlık hizmetleri ile işletmelerimizin verimliliklerinde yüzde 76’ya varan artış sağlıyoruz.

Kocaeli, Denizli, Eskişehir, Samsun, Trabzon ve Malatya ile model fabrikalarımızın sayısını 8’den 14’e çıkarıyoruz.

KOBİ’lerimiz için geliştirdiğimiz Dijital Dönüşüm Değerlendirme Modeli’ni uyguluyoruz.

İmalat sanayimiz için Dijital Dönüşüm Destek Programı’nı hayata geçiriyoruz.

2053 Net Sıfır Emisyon hedefimiz doğrultusunda sanayimizin yeşil dönüşümüne öncülük ediyoruz.

Sanayimizi, AB Sınırda Karbon Düzenleme Mekanizmasına hazırlıyoruz.

Demir-Çelik, Alüminyum, Çimento, Kimyasallar, Plastik ve Gübre sektörlerinde ihracat gücümüzü korumaya yönelik Karbon Emisyonu Azaltma ve Yeşil Büyüme Yol Haritaları hazırladık.

Ufuk Avrupa desteğiyle Güney Marmara’da ülkemizin ilk yeşil hidrojen vadisini kuruyoruz.

Antarktika’ya 7’nci ve Arktik’e 3’üncü kez düzenlediğimiz bilim seferleriyle iklim değişikliğinin küresel etkilerini keşfetmeye yönelik bilimsel araştırmaları destekledik.

Dünya Bankası iş birliğiyle 450 milyon dolar bütçeli Yeşil Sanayi Projesinde KOBİ’lerimiz öncelikli olmak üzere imalatçılarımızın; yeşil inovasyon, yenilenebilir enerji, kaynak verimliliği gibi alanlarda Ar-Ge ve yatırım faaliyetlerini destekleyeceğiz.

Önümüzdeki dönemde teşvik sistemimizde dijital ve yeşil dönüşüm desteklerini kuvvetlendireceğiz.

Kalkınma ve nitelikli istihdam politikamızın öncü gücü teknoloji girişimcilerimizi destekliyoruz.

Teknoloji girişimlerimizle robotikten sağlığa, ilaçtan uzay ve havacılığa sayısız başarı hikayeleri oluşturduk.

Ulusal Teknoloji Girişimciliği Stratejisi ile teknoloji girişimlerimizi küresel girişimlere dönüştürecek adımları hayata geçiriyoruz.

Milyar dolar değeri aşan teknoloji girişimlerimizin sayısını artıracak Turcorn100 programını başlattık.

Fonların fonu ve eş finansman mekanizmalarıyla kamu kaynaklarının girişimcilerimiz için çarpan etkisi oluşturmasını sağlıyoruz.

Teknoloji ve İnovasyon Fonu, Bölgesel Kalkınma Fonu, Bölgesel Girişim Sermayesi Fon Çağrıları ve Bilişim Vadisi Girişim Sermayesi Yatırım Fonu ile 152 milyon lirası 16 yatırım fonu aracılığıyla olmak üzere 182 girişime toplam 590 milyon lira yatırım yapılarak bir kaldıraç etkisi oluşturuldu; böylelikle bu girişimler toplam 23,1 milyar lira sermaye kaynağına erişti.

TÜBİTAK Bireysel Genç Girişimci desteğimiz ile 2 bin 277 teknoloji girişimi kuruldu.

Hazine ve Maliye Bakanlığı ile Tech-InvesTR programında 4,1 milyar liralık fonu harekete geçirdik. Bugüne kadar 73 girişim, bu fonlardan 1,4 milyar lira yatırım aldı.

Ar-Ge teşviklerimizden yüksek düzeyde yararlanan Ar-Ge merkezleri ile teknopark firmalarımız yaptığımız düzenleme çerçevesinde teknoloji girişimlerine 725 milyon lira finansman sağladı.

Kocaeli ve İstanbul’dan sonra bu yıl Bilişim Vadisi İzmir ve Bakü kampüslerini açtık. Ülkemizin teknoloji üssü Bilişim Vadisi’ni sınırlarımızı aşan bir markaya dönüştürdük.

Bu sene kurduğumuz ve KOSGEB ile desteklediğimiz 5 Teknoloji Geliştirme Merkezi ile sayısı 22’ye yükselen TEKMER’lerimizde 349 teknoloji girişimi inovasyon odaklı çalışıyor.

Teknoparklarımızın kuluçka merkezlerinde hayallerini Ar-Ge’ye, projelerini ürüne dönüştürmek üzere yola çıkan teknoloji girişimlerimizin sayısı 2 bin 600’ü aştı.

Ülkemizin en kıymetli hazinesi insan kaynağımıza yatırım yapmaya devam ediyoruz.

Cumhuriyetimizin 100. yılında İstanbul, Ankara ve İzmir’de 4,5 milyondan fazla vatandaşımızın katılımıyla TEKNOFEST’ler gerçekleştirdik.

Bu yıl biyoteknolojik inovasyon, afetle mücadele, jet motor tasarımı, otonom araçlar gibi alanlarda düzenlediğimiz 44 teknoloji yarışmasına 81 şehrimizden ve 100 ülkeden 337 bin takımda 1 milyon genç katıldı.

81 ilde 100 Teknofest Atölyesi kurarak öğrencilerimizin proje geliştirme süreçlerine destek olacağız.

81 ilimizde kurduğumuz 100 Deneyap Atölyesinde 11 yaşından itibaren keşfettiğimiz 17 bin öğrencimiz “Geleceğin Teknoloji Yıldızları Programı”nda ücretsiz eğitim alıyor.

78 firmamız ile 65 üniversitemizi eşleştirdiğimiz Sektör Kampüste Programında 10 binden fazla üniversite öğrencimiz blokzincir teknolojisi ve uygulamaları, yapay zekâ ile öneri sistemleri, endüstride dijital dönüşüm ve ileri imalat uygulamaları gibi alanlarda sektör profesyonellerinden eğitim alıyor.

Türkiye Yüzyılını inşa ederken bizi başarıya götürecek en büyük güvencemiz olan insan kaynağımızı destekliyor ve geleceğe beraber yürüyoruz.

33 bin bilim insanı ve öğrencimize bu yıl TÜBİTAK eliyle 2,3 milyar lira destek sağlıyoruz.

Doktora burslarımızı aylık 20 bin liraya, doktora sonrası araştırma burslarımızı 25 bin liraya yükselttik.

TÜBİTAK Ortaokul ve Lise Öğrencileri Araştırma Proje Yarışmalarına 40 binin üzerinde proje ile 70 bine yakın öğrencimiz katıldı.

Uluslararası ve Bölgesel Bilim Olimpiyatlarında öğrencilerimiz bu yıl rekor kırarak 12’si altın toplam 71 madalya alarak ülkemizi onurlandırdılar. Slovenya’da düzenlenen 12. Avrupa Kızlar Matematik Olimpiyatı’nda Türkiye 2 Altın ve 2 Gümüş madalyayla ülke sıralamasında 2’inci oldu.

Bölgesel nitelikteki en prestijli matematik olimpiyatı olan 40. Balkan Matematik Olimpiyatını Antalya’da gerçekleştirdik.

Dünyanın en büyük Bilim ve Mühendislik Yarışması ISEF’te 12 lise öğrencimiz ödül aldı.

Tüm illerimizden 3 bin 300’den fazla okuldaki 250 bin öğrencinin 50 binin üzerindeki projesi TÜBİTAK bilim fuarlarında sergilenecek.

Ülkemize yenilikçi bir Fen Lisesi modeli kazandırmak üzere kurduğumuz TÜBİTAK Fen Lisesinde öğrenci sayımız 270’e ulaştı.

Bu yıl 10 bin lisans ve ön lisans öğrencimizi TÜBİTAK araştırma projelerinde destekledik.

3 bin 700 doktora ve doktora sonrası araştırmacımıza yurtdışındaki saygın araştırma kurumlarında 1 yıllık araştırmaları için burs verdik.

2019’da başlattığımız Sanayi Doktora Programında doktorasını tamamlayan araştırmacılarımız, sanayi kuruluşlarında istihdam edilmeye başlandı.

Uluslararası Lider ve Genç Araştırmacılar Programları ile 199 lider bilim insanı ülkemize geldi. Yürütülen projelerde çoğunluğu doktora ve yüksek lisans öğrencisi bin 200 bursiyer görev alıyor.

81 Ulusal Lider ve Genç Araştırmacımız ise desteklediğimiz projelerini 430 bursiyer ile yürütüyor.

İstanbul ve Kocaeli’nde açtığımız yeni nesil yazılım okullarımızda 692 öğrenciye ücretsiz yazılım eğitimi veriyoruz.

Ar-Ge merkezlerinde ve Teknoparklarda bugüne kadar Temel Bilimlerden mezun 2 bin 78 personele 128 milyon lira maaş desteğinde bulunduk.

Bilim ve toplum çalışmaları ile toplumun her kesimine ulaşıyoruz.

Bu yıl Gaziantep, Üsküdar, Karabük, Güngören, Samsun ve Canik’te 6 Bilim Merkezini hizmete açarak, Bilim Merkezi sayımızı 19’a çıkardık. Bilim Merkezlerinde 1 milyon 330 bin ziyaretçi ağırladık; 550 bin öğrencimiz bilim atölyeleri eğitimlerine katıldı. Yılsonuna dek 7 Bilim Merkezini daha hizmete sunacağız.

Meraklı Minik, Bilim Çocuk ile Bilim ve Teknik dergilerimiz yıl boyunca 4 Milyon okuyucuya ulaştı.

TÜBİTAK Bilim Genç’le dijital ortamda 18 milyon 500 bin kişiye eriştik.

Popüler bilim kitaplarımızla bilim okuryazarlığını destekliyoruz. Bu yıl, 28’i yeni olmak üzere 150’ye yakın kitabı 2,5 milyon adet bastık.

Yeşil dönüşüm, araştırma, yenilik, teknoloji ve dijitalleşme alanlarında BM, Türk Devletleri Teşkilatı, AB, NATO ve OECD başta olmak üzere uluslararası kuruluşlar ve ülkeler ile iş birliklerimizi güçlendiriyoruz.

Dünyanın en yüksek bütçeli kamu Ar-Ge programı Ufuk Avrupa’da 405 projede 233 milyon avro fonu ülkemize kazandırdık.

Gümrük Birliği, Avrupa Yeşil Mutabakatı ve Dijital Dönüşüm ana eksenlerinde AB mevzuatını uyumlaştırma çalışmalarımızı sürdürüyoruz.

7,5 milyar avro bütçeli Dijital Avrupa Programı’na katıldık. Program kapsamında süper bilgisayarlara, yapay zekâ test ve deney tesislerine, açık veri alanlarına KOBİ’lerimiz ve araştırmacılarımız için erişim imkânı sağlayacağız. 5 Avrupa Dijital İnovasyon Merkezini 2024’te ülkemizde kuracağız.

AB eş-finansmanıyla uyguladığımız Rekabetçi Sektörler Programı kapsamında bu yıl 42 milyon avro bütçeli KOBİ tedarik zinciri, Endüstriyel Tasarım ve Prototip Merkezleri, Dijital Dönüşüm ve Teknik Tekstil Merkezleri projelerini hayata geçirdik.

Dünya’nın ilk çok-uluslu ve Avrupa’nın en büyük derin teknoloji girişim sermayesi fonu NATO İnovasyon Fonuna ortak olduk.

1 milyar avro büyüklüğündeki fon ve 370 milyon avro bütçeli NATO Savunma İnovasyon Hızlandırıcısı (DIANA) Programı aracılığıyla derin teknoloji alanlarında girişimcilerimize sermaye ve uluslararası pazarlara erişim imkanı sağlayacağız.

Sorumlu yapay zekâ, mesleklerin geleceği ve veri yönetimi alanlarında GPAI yapay zeka küresel ortaklığı bünyesinde yürütülen projelere katıldık.

Bu yıl 28 ülke ile 32 uluslararası anlaşma ve mutabakat zaptına imza attık.

Azerbaycan ile ortak girişim sermayesi fonu kurma çalışmalarımıza devam ediyoruz.

BAE ile ortak fırlatma aracı yetkinliklerinin geliştirilmesi ve dijital dönüşüm alanında iş birliğimizi güçlendiriyoruz.

Ukrayna ile Stratejik Endüstriler Alanında İş Birliği Üzerine Mutabakat Zaptı imzaladık.

Türk Devletleri Teşkilatı Bilim, Sanayi, Teknoloji ve İnovasyon Bakanları 1. Konferansını ülkemizde gerçekleştireceğiz.

Afrika Birliği, Asya Kalkınma Bankası, Afrika Kalkınma Bankası ve İslam Kalkınma Bankası ile iş birliklerimizin geliştirilmesi için teknik çalışmaları artıracağız.

Ar-Ge ve inovasyon alanında dünyanın en büyük kamu iş birliği ağı EUREKA’nın ve Dünya Endüstriyel ve Teknolojik Araştırma Kuruluşları Birliğinin (WAITRO) dönem başkanlıklarını yürütüyoruz.

Vatandaşımızın güvenli ürünlere ulaşmasını sağlıyor, ölçümlerde doğruluğu güvence altına alıyoruz.

Ölçü aletlerinin teknik düzenlemelere uygun olarak piyasaya arzı ve doğru ayarlı kullanımı için muayene ve denetimler gerçekleştiriyoruz.

2023 yılının ilk 10 ayında;

1,2 milyon ölçü aletinin periyodik muayenesini gerçekleştirdik ve 350 bin ölçü aletini ani denetime tabi tuttuk.

4 bin hazır ambalajlı ürünü, üreticisinde denetledik.

Piyasa gözetimi ve denetimi faaliyetleriyle 25 bin sanayi ürününe yönelik denetim gerçekleştirdik.

KOSGEB, etkin destek ve hizmetlerle KOBİ’lerimizin yanında olmaya devam ediyor.

Yılbaşından bu yana 61 bin işletmeye, 5,2 milyar lira destek sağladık.

KOBİ Finansman Destekleri ile 4,5 milyar liralık kredi hacmi oluşturduk.

Acil Destek Programları ile sel ve yangın felaketlerinden etkilenen KOBİ’lerimizin de yardımına koştuk. 2 bin 375 KOBİ’mizin 505 milyon lira krediye faizsiz erişimini sağladık.

Yıl içinde 93 bin vatandaşımıza çevrimiçi girişimcilik eğitimi vererek, 3 bini kadın, 4 bin 600’ü genç girişimci olmak üzere 8 bin yeni işletme kurulmasını sağladık.

Son bir yılda ithal ürünleri yerlileştirmeye yönelik 104 KOBİ projesini destekledik.

Cumhuriyetimizin 100. Yılında TÜBİTAK’ın 60 yıllık birikimiyle bilim temelli bilgi üretimine ve kalkınmaya katkı sunuyoruz.

Bu yıl 178 üniversitenin ve 2 bin 300’den fazla firmanın 7 bin projesine 5 milyar lira destek sağlıyoruz.

Akademi projelerimizde 14 bine yakın bursiyer görev aldı.

Eklemeli imalat, yerli ilaç ve aşı, sürdürülebilir tarım, elektrikli araç, yenilenebilir enerji, döngüsel ekonomi, kuantum gibi stratejik alanlarda kurduğumuz ve 1,5 milyar lira kaynak ayırdığımız 24 Ar-Ge platformunda 300’den fazla şirket, üniversite ve araştırma kurumu 330 proje yürütüyor.

Bu yıl 6G ve yapay zeka teknolojileri, aviyonik siber güvenlik teknolojileri, hidrojen depolama, transfer ve yakılması, dijital ikiz, semantik haberleşme, geri dönüşüm teknolojileri, kompozit malzemeler ile mobilite alanlarında kurulan beş özel sektör araştırma altyapısı ile Öncül Ar-Ge Laboratuvarları desteğimizden yararlanan merkez sayısı 10’a yükseldi.

6550 sayılı Kanun kapsamında 2017-2023 döneminde 2,3 milyar lira kaynak sağladığımız 9 ulusal araştırma altyapısı; sağlık teknolojileri, MEMS, nanomalzemeler, optik, güneş enerjisi teknolojileri, hızlandırıcı teknolojileri ve astrofizik gibi alanlarda 757 kişiyle faaliyetlerini sürdürüyor.

132 farklı araştırma ve teknoloji alanında üniversitelerimizin yetkinlik haritalarını oluşturduk.

TÜBİTAK Yapay Zeka Enstitüsü kamu ve özel sektörün ihtiyaçlarına yönelik yapay zeka uygulamaları geliştiren şirketleri ve araştırma gruplarını destekliyor.

Eğitim sistemi ve politikaları, iktisadi gelişim ve dönüşüm, siyaset ve dış politika, kentleşme politikaları, aile ve toplum, dil tarih ve kültürel miras gibi başlıklarda sosyal ve beşeri bilimler araştırmalarını destekliyoruz.

TÜBİTAK Merkez ve Enstitüleri bünyesinde kritik ve yüksek katma değerli milli projeleri ülkemizin hizmetine sunuyoruz.

Türkiye’nin ilk yerli ve milli yüksek çözünürlüklü görüntüleme uydusu İMECE’yi, uzay ile buluşturduk. Elektro optik kamerasından haberleşme ekipmanlarına, uçuş bilgisayarından yazılımlarına milli olarak tasarlayıp ürettiğimiz uydumuz ile dünyanın herhangi bir yerinden hiçbir sınırlandırma olmadan görüntü alabiliyoruz.

Türkiye’nin ilk milli haberleşme uydusu Türksat-6A’nın testlerini büyük ölçüde tamamladık. Uyduyu önümüzdeki aylarda fırlatmayı hedefliyoruz.

Geliştirdiğimiz milli hava-hava füzeleri GÖKDOĞAN ve BOZDOĞAN, İHA ve insansız deniz aracı platformlarından atılabilecek yeni nesil füze ailesi KUZGUN, 2024’te Türk Silahlı Kuvvetlerimizin envanterine girecek.

Muharebe sahasının oyun değiştirici unsuru elektronik harp ve destek sistemlerinde geliştirdiğimiz milli teknolojiler ülkemize stratejik ve taktik angajman avantajı sağlıyor.

Açık denizlerde Türk donanmasını düşman tehditlerine karşı uyaracak düşük frekansları algılama kabiliyetine sahip milli sonarı geliştiriyoruz.

Askeri Hava Trafik Kontrol Yazılımını millileştirdik ve 3 askeri havaalanında devreye aldık.

Milli ana hat lokomotifimiz ESKİŞEHİR 5000’i raylara indirdik.

2053 net sıfır emisyon hedefleri doğrultusunda ülkemizde hidrojen ile çalışan ilk motoru geliştirdik.

Sağlıkta Ar-Ge ve inovasyon çalışmalarının yürütüleceği TÜBİTAK Aşı ve İlaç Geliştirme Kampüsü’nü hizmete aldık.

Yüksek başarımlı hesaplama ve veri depolama alanı sağlayan ulusal merkezimiz TRUBA’da kapasitemizi 5 kat artıran 56 bin çekirdekli süper bilgisayarı sene bitmeden devreye almış olacağız.

3 milyon araştırmacıya hizmet sunduğumuz Elektronik Kaynaklar Ulusal Akademik Lisansı (EKUAL) kapsamında bu yılın ilk 9 ayında 27 milyon tam metin indirme ve 20 milyon bibliyografik tarama gerçekleştirildi. Son 21 yılda ülkemizde bilimsel yayınların sayısı 9 bin 13’ten 48 bin 577’ye yükseldi. Sadece son 5 yılda dünyada en fazla bilimsel yayın üreten ülkeler arasında 20’inci sıradan 16’ncı sıraya çıktık.

Açık bilim politikamız kapsamında 650 bin makale, 5 bin 700 araştırma veri seti ve 2 bin 300’den fazla Türkiye adresli bilimsel derginin açık erişimli olmasını sağladık.

Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığımızın inşa etiği İstanbul Havalimanı metro hattında Aselsan ve TÜBİTAK iş birliğinde geliştirilen milli sinyalizasyon sistemi kullanılıyor.

TÜBİTAK Enstitülerinin üniversiteler ve özel sektörle ortak projeler yürüten platform yapılarına dönüşmesini sağlayarak Ar-Ge kapasitesini katlayacağız.

Büyüyen uzay ekonomisinden ülkemizin payını alabilmesi için Milli Uzay Programımız ile uzaydaki yetkinliklerimizi artırıyoruz.

Türk Astronot ve Bilim Misyonu Projesi ile ilk kez bir vatandaşımızı uluslararası uzay istasyonuna göndermeye hazırlanıyoruz. Astronotumuz, biri Muş Bilim ve Sanat Merkezindeki ortaokul ve lise öğrencileriyle öğretmenlerinin sunduğu olmak üzere, on üç bilim deneyi gerçekleştirecek.

Astronot adaylarımız Alper Gezeravcı ile Tuva Cihangir Atasever, ülkemizi uzay teknolojilerinde liderliğe taşıyacak gelecek nesillerimize ilham kaynağı olacak.

Ay’a erişebilen sayılı ülkeler arasına girmemizi sağlayacak Ay Araştırma Programı kapsamında Milli Hibrit İtki Sistemi’miz ile çalışan uzay aracımızın tasarımını tamamladık, üretim süreci devam ediyor.

Uzaya Erişim ve Uzay Limanı Programı kapsamında; uzay araçlarını uzaya bağımsız gönderme kabiliyetine ve fırlatma teknolojilerine yönelik çalışmalarımıza devam ediyoruz.

Bölgesel Konumlama ve Zamanlama Sistemini milli imkanlarla geliştirerek stratejik bağımsızlığımızı ve güvenliğimizi tahkim edeceğiz.

Türkiye Uzay Ajansı olarak bugüne kadar 23 ülke ile iş birliği yaparken, 8 uluslararası organizasyona üye olduk.

Uluslararası Uzay ve Havacılık Kongresi’ne 2026’da ev sahipliği yapma yarışını Antalya ile kazandık. Bu etkinlik ülkemizde gerçekleşmiş en büyük bilimsel etkinlik olacak.

Fikri mülkiyet kapasitemiz yükselişini sürdürüyor.

2002’den bu yana ülkemizde bir yılda gerçekleşen yerli patent başvurularının sayısı 414’den 9 bin 9’a, yerli patent tescillerinin sayısı ise 73’den 3 bin 407’e yükseldi.

Dünyada yerli patent başvurularında 13’üncü, marka başvurularında 5’inci, tasarım başvurularında 3’üncü sıradayız.

Bu yıl yerli tasarım başvurularında Avrupa birinciliğine yükseldik.

Uluslararası başvurular kapsamında ülke sıralamasına göre; bin 771 patent başvurusuyla 16’ıncı, 2 bin 550 marka başvurusuyla 8’inci ve 505 tasarım başvurusuyla 11’inci sırada yer aldık.

Bugün bin 487’ye ulaşan tescilli coğrafi işaretimizle; ülkemizin tarihi ve kültürel değerlerinin tanıtılmasına farklı bir düzlemde katkı sağlıyoruz.

Coğrafi işaretli ürünlerimizin uluslararası tescili için seferberlik başlattık. Bu yıl Antakya Künefesi, Suruç Narı, Çağlayancerit Cevizi, Gemlik Zeytini, Edremit Zeytinyağı ve Milas Yağlı Zeytini ile AB tescilli coğrafi işaret sayımızı 8’den 14’e yükselttik.

TÜBA; görevlerini ülkemizin saygın, özerk ve ulusal bilimler akademisi olma sorumluluğu ile yerine getiriyor.

Genç Bilim İnsanı Ödüllendirme Programı ile 610, Uluslararası Akademi Ödülleri ile 25 bilim insanını ödüllendirdik.

Bilimsel Telif Eser Ödülleri kapsamında TÜBA tarafından bugüne dek 225 eser ödüle layık görüldü.

TÜBA Çalışma gruplarımız; Uluslararası İlişkiler, Enerji, Çevre ve İklim Değişikliği, Sağlık Bilimleri, Eğitim ve Gıda gibi alanlarda 60 bilimsel rapor yayımladı.

Yılsonu itibariyle Türk-İslam Bilim Kültür Mirası Projesi kapsamında yayımladığımız eser sayısı 59’a ulaşacak.

Sağlıktan ulaşıma, savunmadan eğitime, sanayiden uzaya Türkiye’nin teknoloji geliştiren bir ülke olma yolculuğunu bilimsel bir zeminde anlatan Milli Teknoloji Hamlesi eserini yayımladık.

Türkçemizin en kapsamlı Sosyal Bilimler Terimleri, Mühendislik Terimleri, Doğa Bilimleri Terimleri ve Sağlık ve Yaşam Bilimleri Terimleri Sözlüklerini güncelliyoruz.

“Millî Mücadelenin Yerel Tarihleri Projesi” ile 12 Ciltlik bilimsel eseri basıma hazırladık.  “Türk Maarif Ansiklopedisi”ni önümüzdeki yıl yayımlamayı hedefliyoruz.

TÜBA, bilim diplomasisi çerçevesinde yurtdışında ülkemizi başarıyla temsil ediyor.

Türk Standardları Enstitüsü, ülke sanayisine güç katıyor.

Yayımladığı standartlarla sanayicilerimize ve iş dünyamıza uluslararası ticaret alanında rehberlik eden TSE; belgelendirme, muayene, gözetim, test, laboratuvar ve eğitim hizmetleriyle de ekonomimizin güçlenmesine katkı sağlıyor.

Bu yıl;

Laboratuvarlarımızda 70 binden fazla test ve kalibrasyon hizmeti gerçekleştirdik.

Bin 90 standart yayımladık ve 20 bin eğitim sertifikası düzenledik.

Mevcuttaki 20 bin ürün, 5 bin yönetim sistemi ve 30 bin hizmet yeri belgesinin yıllık kontrollerini tamamladık.

İthalat denetimi süreçlerini yalınlaştırarak 115 bin ürün denetimini yerine getirdik, 3 bin 200 uygunsuz ürünün ülkemize girişini engelledik.

Milli gururumuz Togg’a tam araç ulusal tip onay belgesi, TÜRASAŞ tarafından üretilen milli elektrikli tren setine ulusal yeterlilik belgesi düzenledik.

Gıda, kozmetik ve turizm alanlarında 600 Helal Uygunluk Belgesi verdik.

Veri merkezlerinin tasarım, yapım ile işletme aşamalarında belgelendirme faaliyetlerimizi sürdürdük. Bu yıl bin 300 siber güvenlik belgesi düzenledik.

Su Verimliliği Yönetim Sistemi ve dünyada sanayi alanında bir ilk olarak Yenilikçilik Yönetim Sistemi belgelendirme programlarını hayata geçirdik.

İnşaatını büyük oranda tamamladığımız TSE Ankara Kalite Kampüsümüzde, 40 bin metrekarelik laboratuvar alanıyla sanayicilerimizin test ve deney ihtiyaçlarını karşılayacağız.

Sayın Başkan,

          Değerli Üyeler,

TÜBİTAK ve KOSGEB 2022 Sayıştay Denetim Raporlarında herhangi bir bulgu yer almıyor.

GAP Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı 2022 denetim programında yer almadığı için Rapor düzenlenmedi.

Bakanlığımız ile bu kurumlarımız dışındaki bağlı ve ilişkili kuruluşlarımız, koordine ettiğimiz kalkınma ajansları ve döner sermaye işletmemizin 2022 Sayıştay Denetim Raporlarında bazı bulgulara yer verilmiş olmakla birlikte mali tablo ve raporların önemli yönleriyle doğru ve güvenilir bilgi sunduğu görüşü mevcut.

Denetim raporlarında yer alan bulgular ise denetim görüşünü etkilemeyen, herhangi bir kamu zararına neden olmayan, uygulamaya dönük bazı hususlar ile muhasebe işlemlerindeki hatalara ilişkin bulgular. Bunların da büyük kısmını Sayıştay Başkanlığı’nın tespitleri çerçevesinde düzelttik.

Bakanlığımız ile bağlı ve ilgili kuruluşlarımıza 2022 yılında Bütçe Kanunu ile 25 milyar 140 milyon 581 bin lira ödenek verildi.

Yıl içerisinde yapılan eklemelerle 56 milyar 294 milyon 843 bin 744 liraya ulaşan ödeneğin, 52 milyar 904 milyon 776 bin 909 liralık kısmı bütçe giderine dönüştü.

704 milyon 768 bin 709 liralık kısmı ise 2023 yılı bütçesine devretti.

Sayın Başkan,

          Değerli Üyeler,

Sözlerimi bitirirken, şahsım ve tüm çalışma arkadaşlarım adına, görüşmelere yapacağınız destekleriniz için her birinize teşekkür ediyorum.

Görev ve sorumluluklarımızı yerine getirmeye devam edecek, ülkemizi Türkiye Yüzyılında orta ve uzun vadeli hedeflerine ulaştırmak için tüm gayretimizle çalışacağız.

Milletimizden bize emanet olduğu bilinciyle, 2024 yılı bütçemizi en verimli şekilde kullanacağımızı belirtmek istiyorum.

Bütçemizin ülkemiz için hayırlı olmasını diliyor,

Komisyonumuzun çok değerli üyelerini saygıyla selamlıyorum.

Kaynak: SANAYİ HABER AJANSI