AMERİKA – ÇİN ARASINDA NADİR TOPRAK VE ÇİP SAVAŞLARI

Küresel güç mücadelesinin artık petrol sahalarında değil, laboratuvarlarda ve yarı iletken fabrikalarında yürütüldüğü bir çağdayız. 20. yüzyılın enerji savaşlarının yerini 21. yüzyılda “teknoloji savaşları” aldı. Bu mücadelenin merkezinde ise iki süper güç var: Amerika Birleşik Devletleri ve Çin Halk Cumhuriyeti. Ancak bu kez mesele sadece ekonomik üstünlük değil; stratejik bağımsızlık, tedarik zincirlerinin kontrolü ve geleceğin teknolojik hâkimiyeti.

Nadir toprak elementleri (NTE), bu savaşın görünmeyen cephanesi niteliğinde. Akıllı telefonlardan elektrikli araçlara, füze sistemlerinden rüzgâr türbinlerine kadar birçok teknolojinin kalbinde bu metaller yer alıyor. Toplamda 17 elementten oluşan nadir topraklar, aslında doğada az bulunmuyor; fakat ekonomik olarak işlenebilir hâlde çıkarılması ve arıtılması oldukça zor. İşte bu noktada Çin devreye giriyor.

Dünya nadir toprak üretiminin yaklaşık %70-80’ini tek başına gerçekleştiren Çin, yıllar içinde bu alanda sessiz ama sistematik bir strateji izledi. 1980’lerden itibaren düşük maliyetli üretim ve çevre düzenlemelerinde esneklik sayesinde dünya pazarını ele geçirdi. Bugün Çin’in elindeki bu “görünmez güç”, küresel teknoloji zincirinin bel kemiğini oluşturuyor.

Washington yönetimi, bu bağımlılığın farkına son yıllarda vardı. ABD’nin savunma sanayiinden yenilenebilir enerji teknolojilerine kadar birçok kritik üretim hattı, Çin kaynaklı nadir topraklara muhtaç durumda. Bu nedenle Beyaz Saray, Avustralya, Kanada ve Afrika’daki madenlerle yeni tedarik hatları kurma, geri dönüşüm teknolojilerini geliştirme ve yerli üretim kapasitesini artırma çabasına hız verdi. Ancak bu çabalar kısa vadede Çin’in baskın konumunu kırmak için yeterli görünmüyor.

Çip Savaşları – Silikonun Siyasete Dönüşen Gücü

Teknoloji savaşlarının bir diğer cephesi ise “çipler” yani yarı iletkenler. Bugün dünya ekonomisinin sinir sistemi niteliğindeki bu küçük parçalar, cep telefonlarından otomobillere, yapay zekâ sistemlerinden füze güdümüne kadar hemen her alanda vazgeçilmez. Küresel çip üretiminin en kritik halkası olan Tayvan ise bu mücadelenin jeopolitik merkezine dönüşmüş durumda.

ABD, uzun süredir Çin’in çip teknolojisinde bağımsızlaşmasını ulusal güvenlik tehdidi olarak görüyor. Bu nedenle Washington, Çinli firmaların ileri seviye çip üretim makinelerine ve ABD menşeli teknolojilere erişimini sınırlayan sert yaptırımlar uyguluyor. 2022’de çıkarılan CHIPS and Science Act (Çip ve Bilim Yasası), bu stratejinin ekonomik ayağını oluşturdu. Yasa, ABD’de yarı iletken üretimini canlandırmak, Ar-GE faaliyetlerini desteklemek ve Çin’e yönelik teknoloji transferini engellemek amacıyla devreye girdi.

Çin ise buna karşılık kendi “Made in China 2025” stratejisiyle ulusal teknoloji egemenliğini güçlendirmeye çalışıyor. Pekin yönetimi, çip üretimi için milyarlarca dolarlık devlet fonları kurdu, yerli devleri (SMIC, Huawei, YMTC gibi) desteklemeye başladı. Ancak ABD’nin getirdiği kısıtlamalar, Çin’in 5 nanometre ve altı seviyelerde ileri çip üretimine ulaşmasını zorlaştırıyor.

Bu noktada Tayvanlı TSMC ve Güney Koreli Samsung gibi firmalar, adeta “teknolojik tampon bölge” rolü üstlenmiş durumda. ABD, bu şirketlerin Çin’e ileri seviye üretim desteği vermesini engellemek için yoğun diplomatik baskı kurarken, aynı zamanda kendi topraklarında TSMC’ye fabrika açtırarak üretimi ülke içine çekmeye çalışıyor. Bu tablo, teknoloji tedarik zincirinin artık sadece ekonomik değil, jeopolitik bir silaha dönüştüğünü açıkça gösteriyor.

Geleceğin Enerjisi, Gücün Yeni Dili

Amerika ile Çin arasındaki nadir toprak ve çip rekabeti, sadece iki ülkenin değil, tüm dünyanın ekonomik ve stratejik yönünü belirleyecek nitelikte. Bu yarışın kazananı, 21. yüzyılın üretim modelini ve enerji dönüşümünü de belirleyecek. Çünkü hem nadir toprak elementleri hem de çipler, yeşil dönüşümün ve dijital ekonominin temel taşlarını oluşturuyor.

Elektrikli araçlar, rüzgâr türbinleri, batarya sistemleri, yapay zekâ uygulamaları… Tüm bu alanlarda kullanılan ileri teknolojiler hem çip hem de nadir toprak girdilerine bağımlı. Dolayısıyla bu rekabet, sadece ekonomik değil; çevresel, askeri ve stratejik sonuçlarıyla da “yeni çağın soğuk savaşı” olarak tanımlanabilir.

ABD’nin amacı, Çin’in küresel teknoloji ekosistemi üzerindeki etkisini azaltmak ve kendi müttefikleriyle “demokratik teknoloji ittifakı” kurmak. Çin ise buna karşılık, “Kuşak ve Yol Girişimi” ile Asya, Afrika ve Latin Amerika’da kaynak odaklı ekonomik bağlarını güçlendiriyor; nadir toprak arzını bir diplomatik koz olarak kullanıyor.

Bu koşullar altında dünya, “küresel tedarik zinciri güvenliği” kavramını yeniden tanımlamak zorunda. Artık mesele sadece üretim maliyeti değil, stratejik sürdürülebilirlik. Bir ülkenin teknoloji bağımsızlığı, enerji arz güvenliği kadar kritik hâle geldi.

Sonuç olarak; nadir topraklar ve çipler, 21. yüzyılın yeni petrolü ve çeliği. Amerika ile Çin arasındaki bu görünmeyen savaş, geleceğin ekonomik düzenini şekillendirirken, ülkeleri de yeni bir “teknoloji bloklaşmasına” sürüklüyor. Soğuk Savaş’ın ideolojik duvarları yerini şimdi silikon bariyerlerine, maden yataklarına ve veri merkezlerine bırakıyor.

Ve bu savaşta kazanan, yalnızca üretim gücüyle değil, bilgiye ve stratejiye hâkim olan taraf olacak.

Kaynak: Sanayi Haber Ajansı