EYLÜL AYI DIŞ TİCARET ENDEKSLERİ

İhracat ve ithalat birim değer endeksleri, ihracat ve ithalat fiyatlarının genel seyrini gösteren yüksek frekanslı (aylık) verilerdir ve bir ürünün birim değeri o ürünün toplam değerinin toplam miktarına bölünmesi sonucu hesaplanmaktadır. Bu değerler her ay TÜİK tarafından hesaplanarak kamuoyu ile paylaşılmaktadır.

Örneğin ayakkabı ihracatını düşünelim. Bir ayın çeşitli zaman periyotlarında;

*100 adet ihracat yapılmış, karşılığında 500 dolar alınmış

*150 adet ihracat yapılmış, karşılığında 650 dolar alınmış

*250 adet ihracat yapılmış, karşılığında 800 dolar tahsilat yapılmış olsun.

Toplamda 100+150+250=500 adet ayakkabı ihracatı gerçekleşmiş ve karşılığında 500+650+800=1950 dolar tahsil edilmiş olsun. Ayakkabının toplam değeri 1950 dolar/500 adet=3,9 dolar yapılan total ihracatın birim değeridir.

İhracat miktar endeksi ise sayıları tek bir mal veya hizmet veya belirli bir grup veya hizmet için miktarların zaman içinde değişmelerini incelemek amacıyla hesaplanan her bir zaman birimi (genel olarak her yıl) için tek bir sayı hesaplanmasını kapsayan bir zaman serisi özetleme yöntemidir.

Konuyu biraz daha açalım. Bir ülkede 300 adet ayakkabı üretim işletmesi ihracat yapıyorsa bu işletmelerin aylık olarak yaptıkları toplam ihracat gelirlerinin ihracat miktarına bölünmesi ile ihracat birim değeri; yapılan ihracatın dönemsel olarak adetlerin toplanmasıyla ise ihracat miktar endeksi elde edilir.

İhracat verileri ülkelerin kalkınmasına ait bilgilerin elde edilmesi, üretimin hacmi gibi bilgiler için oldukça önemlidir. Her ihracatçı işletme, ürününü en yüksek fiyata ve en çok ülkeye satmak ister. Ancak fiyatlama sistemi her ülkeye göre değişiklik göstermesi oldukça zordur. Çünkü globalleşen dünyada özellikle fiyat ve kalite bilgileri, her ülkedeki sektör mensupları tarafından bilinebilir ve işlemlerin değerlendirilmesinde bu bilgiler kullanılabilir. Gelişen teknolojinin yardımıyla ve yapılacak araştırmalar sonucu bu bilgilere ulaşmak mümkündür. Yüksek fiyatla ihracat yapmak hem işletme hem de ülkenin yararına olacağı kesindir. İşletme karının artması, ülkeye daha çok döviz girdisi sağlaması gibi olumlu etkileri olacaktır. Ancak bu, her ortamda, her platformda oldukça zordur.

İhracatın artması her ülkenin kalkınmasında önemli rol oynar ve her ülke üretimi attırmaya yönelik ekonomik tedbirler almaya yönelmektedir. Ancak önemli olan üretimi ithalat yapmadan, yükte hafif, pahada ağır, teknolojik ürünler yapabilmektir. Bu sayede hammadde ve yarı mamullerin yerli olarak üretilebilmesi, yabancı ülkelere para çıkışını önleyecek, kur farklarından dolayı ortaya çıkabilecek enflasyon frenleyecek, ülkeye döviz girdisi sağlayacak ve bu sayede enflasyon kontrol altına alınacaktır. Ayrıca ekonomik değerlerin artmasıyla birlikte uluslararası pazarlarda rekabet kurallarına uyum sağlanması, ekonomik güven endeksinin yükselmesiyle birlikte yabancı yatırımcıların ülkeye gelmesi daha hızlı ve kolay olacaktır ve ülkeye sıcak para girişi olacaktır. Durum bu şekilde olumlu seyretmesi sonunda ihracat birim ve miktar endeksleri artacağından uluslararası kredi derecelendirme kuruluşlarının verecekleri puan da yükselecektir ve bu sayede ülkede kalıcı yatırımlar gündeme gelecektir.

Özellikle yapılan üretimin teknolojiye uygun olması ihracat birim değerini yükseltecek, miktarın fazla olması ise ihracat miktar endeksini yükseltecektir. Dış ticaret açığı veren ülkelerin cari açığı da azalacak ve belki de dış ticaret fazlası vermeye başlayacaktır.

Ülkemizde yapılan üretimin hammadde ve yarı mamulün yarıdan fazlası yabancı ülkelerden tedarik edilmekte, bunlara döviz ile ödeme yapılmakta, kur farkları yüksek olunca da üretim maliyetlerini etkilediğinden enflasyonun yükselmesine sebep olabilmektedir. Çok uzun yıllardan bu yana elektrik, akaryakıt, doğalgaz gibi temel ihtiyaç ürünlerini ithal etmek zorunda olduğumuz için dış ticaret açığı vermekten kurtulamıyoruz.

İthalat birim ve miktar endeksleri de aynı yöntemle hesaplanır. İthalatın en ucuz maliyetle, en az miktar yapılması ülke için olumlu bir gelişmedir. Yukarıda ihracat konusunda anlatmaya çalıştığım gibi ithalat miktarı ihracat miktarından az olması idealdir. Ancak bunun da birtakım sebeplerden dolayı oluşması mümkün olmayabilir. Günümüzde olduğu gibi döviz kurlarının yatay seyretmesi ihracatçı için olumlu olmayabilir ama ithalat için ürün tedarik maliyeti açısından bakıldığında ithalatın çoğalması için bir sebeptir. Hâlbuki ülkemizde ithal ikame ürünlerin üretimine ağırlık verilmesi, bu tür işletmelerin daha çok desteklenmesi dış ticaret açığını minimuma indirebilir.

DIŞ TİCARET HADLERİ (TERMS OF TRADE) NEDİR? İhracat birim değer endeksinin ithalat birim değer endeksine oranıdır. Dış ticaret haddinin 100’ün üzerinde bulunması, dış ticarete konu malların ihracat fiyatlarının ithalat fiyatlarına göre daha yüksek olduğunu gösterir.

TÜİK tarafından yayınlanan EYLÜL ayı dış ticaret endeksleri aşağıdaki gibidir.

İhracat birim değer endeksi %3,6 arttı

İhracat birim değer endeksi Eylül ayında bir önceki yılın aynı ayına göre %3,6 arttı. Endeks bir önceki yılın aynı ayına göre gıda, içecek ve tütünde %11,6 arttı, ham maddelerde (yakıt hariç) %6,2 arttı, yakıtlarda %12,1 azaldı, imalat sanayinde (gıda, içecek, tütün hariç) %3,2 arttı.

İhracat miktar endeksi %5,2 azaldı

İhracat miktar endeksi Eylül ayında bir önceki yılın aynı ayına göre %5,2 azaldı. Endeks bir önceki yılın aynı ayına göre gıda, içecek ve tütünde %11,8 azaldı, ham maddelerde (yakıt hariç) %12,6 azaldı, yakıtlarda %34,3 azaldı, imalat sanayinde (gıda, içecek, tütün hariç) %1,3 arttı.

İthalat birim değer endeksi %4,7 arttı

İthalat birim değer endeksi Eylül ayında bir önceki yılın aynı ayına göre %4,7 arttı. Endeks bir önceki yılın aynı ayına göre, gıda, içecek ve tütünde %8,2 arttı, yakıtlarda %3,7 azaldı, ham maddelerde (yakıt hariç) %5,3 arttı, imalat sanayinde (gıda, içecek, tütün hariç) %4,3 arttı.

İthalat miktar endeksi %5,8 azaldı

İthalat miktar endeksi Eylül ayında bir önceki yılın aynı ayına göre %5,8 azaldı. Endeks bir önceki yılın aynı ayına göre, gıda, içecek ve tütünde %9,0 azaldı, ham maddelerde (yakıt hariç) %4,1 arttı, yakıtlarda %13,1 azaldı, imalat sanayinde (gıda, içecek, tütün hariç) %2,1 arttı.

Mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış ihracat miktar endeksi %4,6 azaldı

Mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış seriye göre ihracat miktar endeksi; 2024 Ağustos ayında 155,5 iken 2024 Eylül ayında %4,6 oranında azalarak 148,4 oldu. Takvim etkilerinden arındırılmış seriye göre ise ihracat miktar endeksi; 2023 yılı Eylül ayında 160,3 iken 2024 yılı Eylül ayında %5,2 oranında azalarak 151,9 oldu.

Mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış ithalat miktar endeksi %0,7 azaldı

Mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış seriye göre ithalat miktar endeksi; 2024 Ağustos ayında 117,9 iken 2024 Eylül ayında %0,7 oranında azalarak 117,0 oldu. Takvim etkilerinden arındırılmış seriye göre ise ithalat miktar endeksi; 2023 yılı Eylül ayında 122,0 iken 2024 yılı Eylül ayında %5,8 oranında azalarak 114,9 oldu.

Dış ticaret haddi 2024 yılı Eylül ayında 86,7 olarak gerçekleşti

İhracat birim değer endeksinin ithalat birim değer endeksine bölünmesiyle hesaplanan ve 2023 yılı Eylül ayında 87,7 olarak elde edilmiş olan dış ticaret haddi, 1,0 puan azalarak, 2024 yılı Eylül ayında 86,7 oldu.

Kaynak: SANAYİ HABER AJANSI