Maymun Çiçeği Hastalığı

Yayınlama: 17.08.2024

129

A⁺

A^-

Sanayi ve Teknoloji Uzmanı

Dünya Sağlık Örgütü (WHO) Genel Direktörü Dr. Tedros Adhanom Ghebreyesus, 14 Ağustos 2024 tarihinde Demokratik Kongo Cumhuriyeti ve Afrika’da giderek artan sayıda ülkede görülen Maymun Çiçeği hastalığının Uluslararası Sağlık Tüzüğü (2005) (UST) kapsamında uluslararası önem arz eden bir halk sağlığı acil durumu (PHEIC) teşkil ettiğini tespit etmiştir. Küresel mpox salgını 23 Temmuz 2022 tarihinde ise uluslararası önem arz eden bir halk sağlığı acil durumu (PHEIC) olarak ilan edilmişti.

Kısa adı mpox olan Maymun Çiçeği (Monkeypox) virüsünün neden olduğu bulaşıcı bir hastalıktır. Ağrılı bir döküntüye, lenf düğümlerinde büyümeye ve ateşe neden olabilir. Çoğu insan tamamen iyileşir, ancak bazıları hastalığı şiddetli geçirebilir. Herkes mpox hastalığına yakalanabilir. Enfekte kişilerle temastan yayılır:

Dokunma, öpüşme veya seks yoluyla
Hayvanları avlarken, derilerini yüzerken veya pişirirken
Kontamine çarşaflar, giysiler veya iğneler gibi malzemeler
Virüsü doğmamış bebeklerine geçirebilecek hamile kişiler.

Eğer Maymun Çiçeği virüsüne yakalanılmışsa;

Yakın olduğunuz herkese söyleyin.
Tüm kabuklar düşene ve yeni bir deri tabakası oluşana kadar evde kalın.
Diğer insanların yanındayken lezyonları örtün ve iyi oturan bir maske takın.
Fiziksel temastan kaçının.

Maymun çiçeği hastalığına, variola, cowpox, vaccinia ve diğer virüsleri içeren Poxviridae ailesindeki Orthopoxvirus cinsinin zarflı çift sarmallı bir DNA virüsü olan monkeypox virüsü (genellikle MPXV olarak kısaltılır) neden olur. Virüsün iki genetik versiyonu I ve II’dir.

Monkeypox virüsü Danimarka’da (1958) araştırma için tutulan maymunlarda keşfedilmiştir ve bildirilen ilk mpox insan vakası Demokratik Kongo Cumhuriyeti’nde (DRC, 1970) dokuz aylık bir çocuktur. Mpox insandan insana veya bazen hayvanlardan insanlara yayılabilir. Çiçek hastalığının 1980’de ortadan kaldırılmasının ve dünya çapında çiçek aşılamasının sona ermesinin ardından, mpox orta, doğu ve batı Afrika’da istikrarlı bir şekilde ortaya çıkmıştır. 2022-2023 yıllarında küresel bir salgın meydana gelmiştir. Virüsün doğal rezervuarı bilinmemektedir. Ancak sincaplar ve maymunlar gibi çeşitli küçük memeliler duyarlıdır.

Hastalığın bulaşma yolları

mpox’un kişiden kişiye bulaşması, bulaşıcı deri veya ağız veya cinsel organlar gibi diğer lezyonlarla doğrudan temas yoluyla gerçekleşebilir;

Yüz yüze (konuşma veya nefes alma)
Ten tene (dokunma veya vajinal/anal seks)
Ağızdan ağıza (öpüşme)
Ağızdan cilde temas (oral seks veya cildi öpmek)
Uzun süreli yakın temastan kaynaklanan solunum damlacıkları veya kısa menzilli aerosoller

Virüs daha sonra çatlak deri, mukozal yüzeyler (örneğin oral, faringeal, oküler, genital, anorektal) veya solunum yolu ile vücuda girer. Mpox, evdeki diğer bireylere ve seks partnerlerine yayılabilir. Birden fazla cinsel partneri olan kişiler daha yüksek risk altındadır.

Belirtiler ve semptomlar

Mpox, genellikle bir hafta içinde başlayan ancak maruziyetten 1-21 gün sonra da başlayabilen belirti ve semptomlara neden olur. Belirtiler tipik olarak 2-4 hafta sürer ancak bağışıklık sistemi zayıflamış kişilerde daha uzun sürebilir. Mpox’un yaygın belirtileri şunlardır:

Döküntü
Ateş
Boğaz ağrısı
Baş ağrısı
Kas ağrıları
Sırt ağrısı
Düşük enerji
Şişmiş lenf düğümleri.

Bazı kişilerde mpoksun ilk belirtisi döküntü olurken, diğerlerinde farklı belirtiler ortaya çıkabilir.

Döküntü düz bir yara olarak başlar, sıvı dolu bir kabarcığa dönüşür ve kaşıntılı veya ağrılı olabilir. Döküntü iyileştikçe lezyonlar kurur, kabuk bağlar ve dökülür.

Bazı kişilerde bir veya birkaç deri lezyonu olabilirken bazılarında yüzlerce veya daha fazla olabilir. Bunlar vücudun herhangi bir yerinde görülebilir:

Avuç içleri ve ayak tabanları
Yüz, ağız ve boğaz
Kasık ve genital bölgeler
Anüs

Mpox’un hayvandan insana bulaşması, enfekte hayvanlardan insanlara ısırık veya çizik yoluyla ya da avlanma, deri yüzme, tuzak kurma, yemek pişirme, leşlerle oynama veya hayvan yeme gibi faaliyetler sırasında gerçekleşir. Hayvan popülasyonlarındaki viral dolaşımın kapsamı tam olarak bilinmemektedir ve daha ileri çalışmalar devam etmektedir. Diğer bir ifadeyle, mpox zoonotik bir hastalıktır, yani hayvanlar ve insanlar arasında yayılabilir.

İnsanlar mpox’u giysi veya çarşaf gibi kontamine nesnelerden, sağlık hizmetlerinde kesici delici alet yaralanmalarından veya dövme salonları gibi toplum ortamlarından kapabilir.

Çocuklar, hamile bireyler ve bağışıklık sistemi zayıf olan kişiler mpokstan kaynaklanan komplikasyonlar açısından risk altındadır.

Çiçek hastalığında tipik olarak ilk önce ateş, kas ağrıları ve boğaz ağrısı görülür. Çiçek döküntüsü yüzde başlar ve vücuda yayılarak avuç içlerine ve ayak tabanlarına kadar uzanır ve 2-4 hafta içinde maküller, papüller, veziküller, püstüller gibi aşamalarla gelişir. Lezyonlar kabuk bağlamadan önce merkezde dalgalanır. Kabuklar daha sonra dökülür. Lenfadenopati (şişmiş lenf düğümleri) mpox’un klasik bir özelliğidir. Bazı insanlar herhangi bir semptom geliştirmeden enfekte olabilir.

Hastalıkta öz bakım

MPox geçiren çoğu kişi 2-4 hafta içinde iyileşir. Semptomlara yardımcı olmak ve başkalarına bulaştırmayı önlemek için yapılması gerekenler:

Yapılması gerekenler

mümkünse evde ve kendi odanızda kalın
özellikle yaralara dokunmadan önce veya sonra ellerinizi sık sık sabun ve suyla veya el dezenfektanı ile yıkayın
döküntüleriniz iyileşene kadar maske takın ve diğer insanların yanındayken lezyonları kapatın
cildinizi kuru ve açık tutun (başka biriyle aynı odada olmadığınız sürece)
ortak alanlardaki eşyalara dokunmaktan kaçının ve ortak alanları sık sık dezenfekte edin
ağızdaki yaralar için tuzlu su gargaraları kullanın
vücut yaraları için oturma banyoları veya karbonat veya Epsom tuzları içeren ılık banyolar yapın
parasetamol (asetaminofen) veya ibuprofen gibi reçetesiz satılan ağrı kesici ilaçlar alın.

Yapılmaması gerekenler

iyileşmeyi yavaşlatabilecek, döküntüyü vücudun diğer bölgelerine yayabilecek ve yaraların enfekte olmasına neden olabilecek kabarcıkları patlatmak veya yaraları kaşımak; veya
Kabuklar iyileşene ve altınızda yeni bir deri oluşana kadar yaraların olduğu bölgeleri tıraş etmek (bu, döküntüyü vücudun diğer bölgelerine yayabilir).

MPox’un başkalarına yayılmasını önlemek için, mpox’lu kişiler bulaşıcı dönem boyunca (semptomların başlangıcından lezyonlar iyileşene ve kabuklar düşene kadar) evde veya gerekirse hastanede izole edilmelidir. Başkalarının yanındayken lezyonları örtmek ve tıbbi maske takmak yayılmayı önlemeye yardımcı olabilir. Cinsel ilişki sırasında prezervatif kullanmak mpox riskini azaltmaya yardımcı olur, ancak ciltten cilde veya ağızdan cilde temas yoluyla yayılmayı önlemez.

Salgın Geçmişi

1970’ten sonra, mpox Orta ve Doğu Afrika’da (klad I) ve Batı Afrika’da (klad II) sporadik (hastalık veya sağlık olayının belli bir yerde ara sıra ve tek tük olgular şeklinde görülmesi) olarak ortaya çıkmıştır. Şekil 1’de mpox salgınının yayılım gösterdiği bölgelere yer verilmiştir.

Şekil 1: Salgının Yayılım Gösterdiği Bölgeler

Kaynak: https://www.cdc.gov/poxvirus/mpox/about/index.html

2003 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nde görülen bir salgın ithal edilen yabani hayvanlarla (klad II) ilişkilendirilmiştir. 2005 yılından bu yana, Demokratik Kongo Cumhuriyeti’nde her yıl binlerce şüpheli vaka rapor edilmektedir. 2017 yılında Nijerya’da mpox yeniden ortaya çıkmıştır ve ülke genelinde insanlar arasında ve diğer destinasyonlara seyahat edenlerde yayılmaya devam etmektedir.

Mayıs 2022’de bir mpox salgını aniden ortaya çıkmış ve hızla Avrupa, Amerika ve ardından altı DSÖ bölgesine yayılmıştır. 110 ülke yaklaşık 87 bin vaka ve 112 ölüm bildirmiştir. Küresel salgın öncelikle eşcinsel, biseksüel ve erkeklerle seks yapan diğer erkekleri etkilemiş ve cinsel ağlar aracılığıyla kişiden kişiye yayılmıştır.

2022 yılında, Sudan Cumhuriyeti’ndeki mülteci kamplarında Clade I MPXV’ye bağlı mpox salgınları meydana gelmiştir. Zoonotik bir köken bulunamamıştır.

Yararlanılan Kaynaklar