Sanal İnsan İkizleri (VHT) Manifestosu: Sağlık Hizmetlerinde Yeni Bir Ekosistemin Geliştirilmesi

21 Aralık 2023’te, Barselona’da gerçekleştirilen Mare Nostrum 5 Süper Bilgisayarı’nın açılış törenine bitişik olarak düzenlenen üst düzey bir etkinlikle Avrupa Komisyonu tarafından duyurulan “Sanal İnsan İkizleri (VHTs) Manifestosu”, sağlık teknolojilerinde yeni bir dönemin başlangıcını işaret etmektedir. İnsan fizyolojisi ve patolojisinin dijital temsilleri olarak tanımlanan VHT’ler, hastalıkların kökeni ve patoloji hakkındaki anlayışı derinleştirerek kişiselleştirilmiş ve hasta merkezli tıp uygulamalarını mümkün kılma potansiyeli taşımaktadır. Avrupa Komisyonu’nun öncülüğünde yayınlanan bu manifesto, VHT’lerin Avrupa sağlık sistemlerinde geliştirilmesi, kanıta dayalı olarak kullanılması ve yaygın bir şekilde benimsenmesine yönelik stratejik bir niyet beyanı niteliğindedir. Bu vizyonun başarıya ulaşması ise bilimsel, teknik, etik, yasal ve kültürel boyutlarda dikkatli ve bütüncül bir yaklaşım gerektirmektedir.

Sağlık Hizmetlerinde VHT’lerin Kullanımı

VHT teknolojisi, aslında her bir hastanın biyolojik ve fizyolojik verilerini kullanarak oluşturulmuş dijital bir kopyasıdır. Bu dijital ikizler, bir nevi sanal deneme tahtası olarak görev yapar ve sağlık hizmetlerinde pek çok yeniliğin kapısını aralar.

• Kişiselleştirilmiş Teşhis ve Tedavi: Her insan benzersizdir ve bir tedavi bir kişide işe yararken diğerinde yaramayabilir. VHT’ler, hastanın genetik yapısı, yaşam tarzı ve mevcut sağlık durumu gibi verileri kullanarak en uygun tedavi planını belirlemeye yardımcı olur. Örneğin, bir ilaç hastanın VHT’si üzerinde sanal olarak test edilerek olası yan etkiler veya ilacın etkinliği önceden görülebilir. Bu, hem tedavi başarısını artırır hem de hastayı gereksiz yan etkilerden korur.
• Uzaktan Takip ve Bakım: VHT’ler, kronik hastalığı olan bireylerin durumunu uzaktan takip etmek için ideal bir araçtır. Hastanın giyilebilir sensörlerden veya diğer tıbbi cihazlardan gelen verileri sürekli olarak VHT’sine aktarılır. Bu sayede doktorlar, hastanın durumunda meydana gelen en ufak değişiklikleri bile anında fark edebilir ve gerekli müdahaleyi yapabilir. Bu yaklaşım, özellikle yaşlılar veya hareket kısıtlılığı olan hastalar için büyük kolaylık sağlar.
• Koruyucu Sağlık Hizmetleri: Hastalıklar ortaya çıkmadan önce VHT’ler sayesinde riskleri belirlemek mümkündür. VHT, hastanın genetik yatkınlıkları ve yaşam tarzı verilerini analiz ederek ileride kalp hastalığı, diyabet gibi kronik hastalıklar geliştirme riskini tahmin edebilir. Bu bilgiler ışığında, hastaya özel yaşam tarzı değişiklikleri veya önleyici tedaviler önerilebilir. Bu yaklaşım, sadece hastalıkları tedavi etmek yerine onları önlemeyi hedefler.

Klinik Araştırmalarda VHT’lerin Kullanımı

Klinik araştırmalar, yeni ilaçların ve tıbbi cihazların geliştirilmesinde kritik öneme sahiptir ancak aynı zamanda uzun, maliyetli ve karmaşık süreçlerdir. VHT teknolojisi, bu süreci kökten değiştirebilir.

• Sanal Klinik Deneyler: Yeni bir ilacın insanlarda test edilmesi, yıllar süren ve yüksek maliyetli klinik deneyler gerektirir. VHT’ler, bu deneylerin bir kısmını sanal ortama taşıyabilir. İlaç, farklı yaş, cinsiyet ve genetik özelliklere sahip binlerce sanal ikiz üzerinde test edilebilir. Bu, en etkili ve güvenli dozajı belirleme sürecini hızlandırır ve potansiyel olarak tehlikeli olan ilaçları daha insanlara ulaşmadan eleme imkânı sunar.
• Klinik Deney Süreçlerinin Hızlanması: VHT’ler sayesinde, bir ilacın etkinliğini ve güvenliğini belirlemek için gereken hasta sayısı azaltılabilir. Gerçek hastalardan elde edilen veriler, VHT’ler ile birleştirilerek daha kapsamlı ve hızlı sonuçlar alınabilir. Bu durum, yeni ilaçların ve tedavilerin onay sürecini ciddi şekilde kısaltır.
• Daha Hedeflenmiş Klinik Araştırmalar: VHT’ler, klinik deneylere katılacak en uygun hasta popülasyonunu belirlemeye yardımcı olur. Örneğin, belirli bir genetik profile sahip hastaların bir ilaca daha iyi yanıt vereceği tahmin edilerek, bu hastalar deneylere öncelikli olarak dahil edilebilir. Bu yaklaşım hem deneylerin başarı oranını artırır hem de kaynakların daha verimli kullanılmasını sağlar.

Özetle, VHT teknolojisi, sağlık sektörünü sadece bir tedavi aracı olmaktan çıkarıp, koruma, kişiselleştirme ve verimlilik artışı sağlayan bütüncül bir platforma dönüştürme potansiyeline sahiptir. Gelecekte, VHT’lerin her bireyin sağlık hizmetlerinin ayrılmaz bir parçası haline gelmesi beklenmektedir.

Avrupa VHT Ekosisteminin İnşası

Manifesto, VHT’lerin potansiyelini tam olarak ortaya çıkarmanın, paydaşlar arası iş birliğine dayalı sağlam bir ekosistem yaklaşımı gerektirdiğini vurgulamaktadır. Bu bağlamda, Avrupa Komisyonu’nun Avrupa genelinde VHT’ler için aktif bir ekosistem geliştirme girişimi memnuniyetle karşılanmaktadır. Bu ekosistemin temel bileşenleri şunlardır:

• Mevcut uygulamaları, verileri ve model kaynaklarını içeren bir VHT deposu oluşturmak ve geliştirmek.
• Uygun hesaplama, veri ve araştırma altyapılarıyla bağlantılı Avrupa çapında iş birliğine dayalı bir model geliştirme ve simülasyon platformu kurmak.
• VHT kullanımına yönelik düzenleyici, yasal ve etik çerçevenin evrimini desteklemek.

Stratejik Eylem Alanları ve Hedefler

Manifesto imzacısı paydaşlar, Avrupa Komisyonu ile iş birliği içinde VHT teknolojilerini ve ekosistemini ilerletmek için aşağıdaki eylemlere aktif olarak katkıda bulunmayı taahhüt etmektedir:

• Araştırma ve İnovasyon: Gelişmiş VHT teknolojilerinin geliştirilmesi, test edilmesi ve doğrulanmasında Avrupa araştırma ve inovasyonunda mükemmelliğe ulaşmak.
• Klinik Uygulamalar: Teşhis, tıp eğitimi, tedavi geliştirme ve müdahale planlaması gibi alanlarda VHT teknolojilerinden fayda sağlayacak yüksek etkili klinik ve bilimsel kullanım senaryoları belirlemek.
• Veri ve Altyapı: Hastaların mahremiyetini ve kişisel verilerini korurken, standartlaştırılmış, yüksek kaliteli ve birlikte çalışabilir dijital sağlık verilerinin kullanılabilirliğini ve bu verilere erişimi ilerletmek. Gelişmiş VHT modellerinin kullanımını destekleyen, siber güvenlik, bulut hizmetleri ve uç altyapıyı birleştiren gelişmiş BT platform mimarileri geliştirmek.
• Kanıt ve Güvenilirlik: VHT çözümlerinin olgunluğunu artırmak, hasta faydasını doğrulamak ve sağlık hizmetlerinde benimsenmesini teşvik etmek için klinik, deneysel ve dijital kanıtlar üretmek. Etkinlik, güvenlik, güvenilirlik ve performans açısından VHT teknolojilerini daha sağlam hale getirecek düzenleyici çerçeveyi netleştiren standartlar ve araçlar geliştirmek.
• Paydaş Katılımı ve Eşitlik: Vatandaşların, hastaların, sağlık profesyonellerinin ve endüstrinin görüşlerinin, VHT teknolojilerinin geliştirme ve doğrulama süreçlerine proaktif olarak dahil edilmesini sağlamak. VHT teknolojisinin yaş, cinsiyet, etnik köken ve sosyoekonomik durumdan bağımsız olarak herkese fayda sağlamasını ve yüksek kaliteli sağlık hizmetlerine adil erişimi teşvik etmesini güvence altına almak.

Türkiye İçin VHT Teknoloji Önerileri: Sağlıkta Yeni Bir Dönem

Türkiye, VHT teknolojisinin sunduğu potansiyelden tam olarak yararlanmak için stratejik bir yaklaşım benimsemelidir. Avrupa’daki manifesto benzeri bir ulusal yol haritası oluşturarak, bilimsel, teknik, etik ve yasal boyutları kapsayan bütüncül bir ekosistem inşa edilmelidir. Bu yolculuk, hem ulusal sağlık sistemini güçlendirecek hem de Türkiye’yi bu alanda öncü bir konuma taşıyacaktır.

1. Ulusal Bir VHT Stratejisi Oluşturulması

Öncelikle, Avrupa Komisyonu’nun manifestosuna benzer şekilde, Türkiye’de VHT teknolojisinin gelişimini ve entegrasyonunu yönlendirecek ulusal bir manifesto veya strateji belgesi hazırlanmalıdır. Bu belge, Sağlık Bakanlığı, üniversiteler, teknoloji şirketleri, sivil toplum kuruluşları ve hasta temsilcilerinin katılımıyla oluşturulmalıdır. Strateji, aşağıdaki temel alanlara odaklanmalıdır:

• Vizyon ve Hedefler: Türkiye’nin VHT’ler aracılığıyla kişiselleştirilmiş tıp ve koruyucu sağlık hizmetlerinde nasıl bir dönüşüm hedeflediği net bir şekilde tanımlanmalıdır.
• Yol Haritası: Kısa, orta ve uzun vadeli hedefler belirlenerek, VHT ekosisteminin inşası için somut adımlar planlanmalıdır.

2. Paydaşlar Arası İş Birliğine Dayalı Bir Ekosistem Kurulması

VHT teknolojisinin başarılı bir şekilde hayata geçirilmesi, tek bir kurumun çabasıyla mümkün değildir. Türkiye, farklı paydaşları bir araya getirecek bir ekosistem inşa etmelidir. Bu ekosistemde şu bileşenler yer almalıdır:

• Akademik İş Birliği: Üniversiteler, tıp fakülteleri ve mühendislik fakülteleri arasında multidisipliner araştırma merkezleri kurulmalıdır. Bu merkezler, VHT modellerinin geliştirilmesi ve doğrulanması için bilimsel altyapıyı sağlayacaktır.
• Kamu-Özel Sektör Ortaklığı: Sağlık Bakanlığı’nın liderliğinde, yerli teknoloji şirketleri ve start-up’lar VHT çözümleri geliştirmeye teşvik edilmelidir. Bu, hem ekonomik büyümeyi destekleyecek hem de ulusal teknolojik bağımsızlığı güçlendirecektir.
• Hasta ve Vatandaş Katılımı: VHT teknolojilerinin etik ve sosyal boyutları, hastaların ve vatandaşların görüşleri alınarak şekillendirilmelidir. Bu, teknolojinin toplumsal kabulünü artıracaktır.

3. Veri Altyapısının Geliştirilmesi ve Güvenliği

VHT’ler, büyük ve kaliteli veri setlerine ihtiyaç duyar. Türkiye’nin bu alandaki en büyük gücü, Merkezi Hekim Randevu Sistemi (MHRS) ve e-Nabız gibi mevcut dijital sağlık altyapılarıdır. Bu verilerin VHT’ler için kullanılabilir hale getirilmesi için şu adımlar atılmalıdır:

• Veri Standardizasyonu: Farklı sağlık kuruluşlarından gelen verilerin birbiriyle uyumlu ve birlikte çalışabilir olması için ulusal standartlar belirlenmelidir.
• Güvenlik ve Mahremiyet: Kişisel sağlık verilerinin güvenliği en üst düzeyde tutulmalı, hasta mahremiyetini koruyan yasal ve teknik düzenlemeler yapılmalıdır. Bu, vatandaşların sisteme olan güvenini tesis etmek için hayati öneme sahiptir.

4. Etik ve Yasal Çerçevenin Belirlenmesi

VHT teknolojisinin getireceği etik sorulara şimdiden cevap vermek gerekmektedir. Türkiye, bu alanda proaktif bir yaklaşım sergilemelidir:

• Yasal Düzenlemeler: VHT’lerin klinik kullanımı, veri toplama ve depolama süreçleri için yasal bir çerçeve oluşturulmalıdır. Bu, hem teknoloji geliştiricileri için netlik sağlayacak hem de hasta haklarını koruyacaktır.
• Etik Kurullar: VHT tabanlı çözümlerin klinik deneyleri ve uygulamaları, bağımsız etik kurullar tarafından denetlenmelidir. Bu kurullar, hasta faydası ve güvenliği gibi temel ilkeleri gözeterek karar vermelidir.

5. Eğitim ve Farkındalık Çalışmaları

VHT teknolojisinin potansiyelini tam olarak kullanabilmek için sağlık profesyonelleri, araştırmacılar ve kamuoyu bu konuda bilgilendirilmelidir:

• Sağlık Çalışanlarının Eğitimi: Doktorlar, hemşireler ve diğer sağlık çalışanları, VHT teknolojilerini kullanma ve yorumlama konusunda eğitim almalıdır.
• Akademik Programlar: Üniversitelerde VHT ve dijital tıp alanında yeni lisans ve lisansüstü programlar açılmalıdır. Bu, geleceğin uzmanlarını yetiştirecektir.
• Kamuoyu Bilgilendirmesi: VHT teknolojisinin faydaları ve güvenlik önlemleri hakkında kamuoyu, anlaşılır bir dille bilgilendirilmelidir.

Bu adımlar, Türkiye’nin VHT teknolojisini benimsemesi ve sağlık hizmetlerinde kişiselleştirilmiş, verimli ve hasta merkezli bir dönüşüm başlatması için sağlam bir temel oluşturacaktır.

Sonuç

Sanal İnsan İkizleri Manifestosu, bu teknolojiyi Avrupa’da sağlık hizmetlerinin geleceği için temel bir yenilik platformu olarak konumlandırmaktadır. Belirlenen eylemler, tüm paydaşların iş birliğiyle, VHT bilimini ve teknolojisini herkesin yararına olacak şekilde ilerletmeyi amaçlayan stratejik bir yol haritası sunmaktadır. Bu girişim, mevcut sağlık sistemleri üzerindeki artan baskılarla başa çıkmak için gereken gelecekteki inovasyonları sunmada kritik bir rol oynayacaktır.

Yararlanılan Kaynaklar

• VIRTUAL HUMAN TWINS MANIFESTO: A Statement of Intent on Development, Evidence, and Adoption in Healthcare Systems. (2023). European Commission. Belgeye erişim: https://ec.europa.eu/newsroom/dae/redirection/document/110926. E

Kaynak: Sanayi Haber Ajansı